SAN FACUNDO DE RIBAS DE MIÑO

 O conxunto de San Facundo de Ribas de Miño, que foi declarado monumento de interese nacional no ano 1982, está formado polo templo parroquial e a casa reitoral. Foi restaurado durante o ano 1997, recibindo en 1998 o Primeiro Premio do Colexio de Arquitectos de Galicia como mellor proxecto de restauración realizado na Comunidade Autónoma. Con este galardón recoñécese o carácter orixinal da actuación realizada, en base a un proxecto dos arquitectos Alberte González Rodríguez e Jorge Salvador Fernández. Sendo a arquitectura notable, máis o é a contorna: rodeado de viñedos que baixan polas ladeiras do Monte da Trapa ata o río Miño. Outro dos atractivos do lugar é que hai un embarcadoiro para o catamarán.

Afirma D. Ricardo López que a bóveda da igrexa de San Facundo de Ribas de Miño é a primeira manifestación do estilo gótico na Península Ibérica; está constituída por seis robustos arcos de pedra que converxen nunha clave colocada a só 5,30 m de altura.

 San Facundo é fundado en torno ao ano 1120 e nace coa vocación de acoller aos peregrinos que viaxaban a Santiago. A historia deste conxunto comeza cando cara ao ano 1116 Dona Urraca, raíña de León e Castela, nun dos seus temperamentales arrebatos decide cortarlle a fonte de ingresos que supoñían os peregrinos ao Arcebispo Xelmírez e derruba a ponte de Portomarín sobre o río Miño, camiño francés a Compostela.

Os monxes benedictinos, entón, instálanse onde o Miño amansa a corrente para cruzar en barcas aos peregrinos que van e veñen de Santiago, fundando o mosteiro ao redor de 1120. Neste ano, Pedro o peregrino volve levantar a ponte de Portomarín, converténdose así San Facundo no refuxio daqueles viaxeiros que non podían pagar o pontazgo de Portomarín e que pasaban a noite na igrexa.

Neste mosteiro acólleselles, escoita e atende coma se fosen unha gran familia. A bóveda da igrexa,de pouca altura, suxéitase por seis robustos arcos de pedra e hai estudos que afirman que é a primeira en estilo gótico da Península Ibérica. Que pensarían os peregrinos aquí acollidos que a súa "casa xacobea" converteríase en monumento de interese nacional e Primeiro Premio do Colexio de Arquitectos de Galicia?

SANTA MARÍA DE LOIO, ORIXE DA ORDE MILITAR DOS CABALEIROS DE SANTIAGO

O mosteiro de Sta. María de Loio (Cortes) é un lugar moi relevante na historia do Camiño de Santiago.
No lugar podemos visitar unha capela, recentemente restaurada, cunha imaxe de Santiago que resume o que alí sucedeu, o nacemento da Orde dos Cabaleiros de Santiago, fundada para a protección dos peregrinos e do sepulcro do Apóstolo alá polos séculos IX-X.

A orde militar de Santiago ten orixes confusas, tanto na súa faceta castrense como na santiaguista, o seu primeiro antecedente parece remontarse ao século IX, cando xorde en Santiago a Irmandade dos “Cabaleiros Cambeadores”, que sinalan como a orixe dos “Cabaleiros de Santiago da Espada”.
Cando o rei coñece que os peregrinos eran asaltados e roubados, manda “a Brandeso seu capelán mor que dous mais altos fillosdalgo dela e dous poboadores que nela estivesen, juntasse ante ou Apóstolo doce que coydasen dás moedas, ouro e prata e outros haberes que viñan de longas terras, que traguían vos Romeyros…” Estes cabaleiros eran os templarios de Galicia que defendían os peregrinos e gardaban o sepulcro do Apóstolo Santiago.
O rei funda “unha confraría da espada deste divino patrón (Santiago) en Galicia, sinalando trece cualificados cabaleiros en memoria de Cristo e os seus doce Apóstolos…orixe da Orde Militar de Santiago… na cal houbo 42 maestres ata que a incorporaron á súa real coroa os Reis Católicos”. (Méndez Silva)

Pero a creación da Orde en toda a súa plenitude do que significou na nosa historia hai que situala no reinado de Fernando II. O profesor Amor Meilán recolle na súa “Historia da provincia de Lugo” (tomo IV) como foi a histórica asemblea que tivo en Sta. María de Cortes para a creación da Orde.
“Uns cuantos nobres en liñaxe, insignes en sabedoría, fortes nas armas e gloriosos en todo o material, pero pobres en virtudes e viciosos…arrepentidos da súa vida de disipación e escándalo, resolveron sen abandonar as regras da cabalería, á cal pertencían…, facer vida común e someterse a unha regra relixiosa que fose como norma da súa conduta e designar entre eles un Prefecto e outros dignatarios que os dirixisen e guiasen.”

O intento dos cabaleiros alcanza fortuna e a Orde ten prestixio e a protección de reis, prelados e papas. - O rei Don Fernando en 1170 incorpora a Orde a este mosteiro. Unidos en irmandade os cabaleiros e os cóengos, acordan facer as constitucións da mesma, nelas establécese que é no mosteiro onde se celebrarían os capítulos xerais, e que á morte do Maestre e ata a elección doutro, o prior da casa rexería o maestrazgo e toda a Orde.
- En 1171 o arcebispo de Santiago nomea coengo da súa igrexa ao Maestre e a todos os seus sucesores, entregándolle unha bandeira cunha cruz bordada en forma de espada. - O Papa Alejandro III, por medio da bula do 5 de xullo de 1175 aproba a constitución canónica da Orde, citando expresamente o mosteiro, o que demostra a gran importancia que alcanza para a milicia xacobea.

Pero pronto xorden antagonismos entre os santiaguistas, creándose dous bandos, discrepancias que se agudizan no momento de elixir Maestre. Fan causa común os de Galicia e León frete aos de Castela. A elección de Fuencalada desgusta ao Conde de Sarria e isto foi seguramente o motivo de que se apartase da Orde, renunciado ao hábito e a encoméndaa maior que lle fose concedida e fundando outra milicia. Coa morte daquel Maestre en 1184 volven as discordias entre os galaico leoneses e os casteláns que vencen de novo nomeando a don Fernando Díaz de Ávila, quen ao pouco tempo renuncia ao cargo e sucédelle o de Lemos. Esta milicia, tivo o seu lugar de enterramento para os cabaleiros de Galicia no soado lugar de Vilar de Doas. Fonte: Elías Valiña Sampedro Na capela deste lugar privilexiado, restaurada, unha imaxe de Santiago cóntanos sen palabras a orixe da Orde dos Cabaleiros de Santiago, nacida aquí para protexer aos peregrinos e o sepulcro do Apóstolo (séculos IX-X) Desde o miradoiro asombrarasche das impresionates vistas sobre o "caprichoso" río Miño.

SANTA MARÍA DE CASTRO DE REI ( MOSTEIROVELLO)

Da igrexa primitiva só se conserva a ábsida da epístola, parte dos muros e outros restos. No seu interior hai restos de pinturas do século XV e comezos do XVI e un interesante capitel prerrománico. Posúe Santa María de Castro de Rei, na súa cruz parroquial, unha valiosa xoia de prata, dun metro de lonxitude, que data de 1730.

O nome do lugar, Mosteirovello, alude ao primitivo emprazamento monacal. Houbo no lugar un mosteiro anterior ao século XII (benedictino), que foi trasladado posteriormente á beira do Río Loio onde se constitúe en Abadía independente ( bernardos).

Durante algún tempo o mosteiro foi vinculado ao de Carracedo do Bierzo. O coto do mosteiro é doazón de don Alfonso o Emperador ao Císter. Hai ata dez abades que son señores do mosteiro e do seu coto. Á morte do último abade independente, o abade Pradomao, o mosteiro convértese en Priorado baixo a dependencia da abadía de Montederramo (Ourense), foi Alfonso VII quen lle entrega a Orde do Císter. Será Alfonso IX quen realice varias concesións reais ao mosteiro e visíteo persoalmente en 1228. Concesións que serán confirmadas por Fernando III en 1231 e por Alfonso X en 1255. Esta igrexa lémbranos aos xoieiros que tiñan as nosas avoas e que neles gardaban adornos para poñerse en días especiais, pois non nos deixa indiferentes este "xoieiro" debido á valiosa peza de prata que alberga.

CRUCEIRO DE SAN MIGUEL

O cruceiro de San Miguel está á beira da igrexa románica de San Miguel (século XI ou principios do XII). Co Cristo e a Dolorosa con puñal; capitel de follas e volutas; fuste esvelto, monolítico, está decorado con variados motivos da paixón. A. Losada Díaz e E. Seijas Vázquez recollen no seu libro “Guía do Camiño Francés na provincia de Lugo” que é un dos máis orixinais de Galicia polo feito de ter modelado o fuste. Víctor L. Villarabid descríbeo como “un dos mais artísticos e famosos das terras lucenses” no seu libro “Paradela e o seu concello”. Foi seleccionado xunto co cruceiro e a ponte de Pamplona, a igrexa de Santiago en Sangüesa (Navarra) e Boadilla do camiño (Palencia) para unha serie conmemorativa do Xacobeo 99.
 
CASTROS

Hai no municipio numerosos CASTROS. Destaca pola importancia dos seus achados o CASTRO DE BARÁN. É un dos máis notables de Galicia. Os importantes restos atopados están no Museo Provincial de Lugo, deles destaca unha fíbula do século V a. c.. No CASTRO DE CORTES tamén se atoparon pezas de gran valor, entre as que destaca unha escultura perfectamente labrada en granito que se conserva no Museo Provincial de Lugo.